Hondius (Hondt) Wilhelm (po 1597–1652), nadworny sztycharz Władysława IV i Jana Kazimierza. Holender ur. w Hadze, w znanej rodzinie rytowników i kartografów, był synem Henryka (starszego) i Sary Jansz. Wpisany do cechu w Hadze w r. 1629, od t. r. uprzywilejowany na lat 8 sztycharz Stanów Holenderskich; później otrzymał na lat 30 takiż przywilej w Polsce (S. R. M-tis chalcographus privilegiatus). Przeniósł się do Polski zapewne w r. 1636 (związana z wyjazdem aukcja jego dzieł 19 XII 1636) i osiadł na stałe w Gdańsku; bywał też nieraz w Warszawie. Żonaty po raz pierwszy w Hadze z Kornelią van den Enden (1632), ożenił się powtórnie w Gdańsku z Anną Makkensen (1646), córką złotnika, czynnego w Krakowie i Gdańsku. Zmarł w Gdańsku w r. 1652 (przed 19 VI).

Wykształcenie artystyczne zdobył H. w warsztacie ojca, toteż dzieła jego posiadają wszelkie znamiona rytownictwa holenderskiego. W odróżnieniu od większości rytowników H. wykonywał liczne sztychy wg rysunków własnych, zdobił też często tło portretów lub marginesy map ciekawymi scenami. W młodych latach współpracował z Antonim Van Dyckiem i jego szkołą nad galerią portretów wybitnych artystów (tzw. Ikonografia Van Dycka). W serii tej wykonał autoportret wg. rys. Van Dycka. (1628). Jako oficjalny sztycharz dworu orańskiego portretował członków tej rodziny i inne wybitne osobistości oraz rytował mapy Holandii. W r. 1633 wykonał pierwszy portret polski – Janusza Radziwiłła. Wkrótce Władysław IV sprowadził H-a na swój dwór i zlecił mu upamiętnienie odsieczy Smoleńska z r. 1633/4. Ogromne to dzieło, wykonywane kilka lat i najsławniejsze ze wszystkich prac H-a, zawiera na 16 płytach plany wg rysunku Jana Pleitnera, z mnóstwem zdobników i scen z życia żołnierskiego (odbite w Gdańsku 1641). Płyty kartograficzne stały się też w ogóle głównym przedmiotem sławy H-a. Dla swego szczególnego protektora, marszałka nadwornego, Adama Kazanowskiego, wykonał H. widoki zarządzanych przez Kazanowskiego żup solnych w Wieliczce i plan tego miasta wg Marcina Germana (7 płyt, 1645). Według planów Wilhelma Beauplana rytował pierwsze polskie mapy Ukrainy aż po Krym (8 płyt, 1648 i 1650), a według Daniela Zwickera plan Polesia (1 płyta, 1650). Ukoronowaniem tego rodzaju prac H-a miał się stać szczegółowy atlas Polski (Theatrum Poloniae), wykreślany przez Beauplana, z którego zdążył H. przed śmiercią wyryć jedynie ogólną mapkę przeglądową i – zaczynając znowu od Ukrainy, Pokucia, Podola – zostawił niewykończonych 20 płyt, które później częściowo zaginęły (odbitki znane tylko z 12).

Spośród portretów wykonanych przez H-a w Polsce najliczniejszą grupę stanowią królewskie – Władysława IV (6), Jana Kazimierza (5, nadto w alegorii), Cecylii Renaty (1) i Ludwiki Marii (3). H. rytował też podobizny nieżyjących wodzów – J. K. Chodkiewicza oraz Lwa i Jana Piotra Sapiehów, dalej własnych protektorów – A. Kazanowskiego (3) i G. Denhoffa (3), innych dostojników – J. Ossolińskiego, Karola Ferdynanda Wazy, A. Leszczyńskiego, J. Radziwiłła (powtórnie), K. L. Sapiehy, Z. Gorayskiego, lub też głośnych współcześnie – B. Chmielnickiego, Lupula mołdawskiego i in., a spośród wybitnych na gruncie gdańskim – burmistrza M. Pahla, prof. H. Nicolaiego, pastora J. L. Rueliusa. H. wykonał też szczegółowe widoki obu stron bramy triumfalnej wystawionej w Gdańsku w r. 1646 na powitanie Ludwiki Marii (obie oryginalne płyty miedziane zachowały się w Bibl. Gdańskiej PAN) oraz wzniesionej w Warszawie w r. 1644 kolumny Zygmunta (1646), widok prac fortyfikacyjnych w Gdańsku (1644), wreszcie dedykowaną założycielowi kalwarii wejherowskiej, Jakubowi Weiherowi, rycinę przedstawiającą Chrystusa Ukrzyżowanego. Z drobniejszych prac znane są dwie karty tytułowe, 31 tablic wzorów rysunkowych, a na koniec podobizna sławnej róży wyhodowanej dla króla w ogrodzie bernardynów na Pradze (1647). Wiele wymienionych prac H-a odbito sumptem Jerzego Förstera, nakładcy gdańsko-amsterdamskiego. Ogółem H. wykonał w Polsce co najmniej 180 płyt. Większość z nich znaleźć można w zbiorach krakowskich, część w gdańskich; za granicą najpełniejszy zbiór znajduje się w Rijksmuseum w Amsterdamie. Część rysunków H-a nigdy nie reprodukowanych zaginęła z Muzeum Gdańskiego w l. 1939–45.

Altpreuss. Biogr.; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Bersohn, O rytownikach gdańskich, W. 1887; Kołaczkowski J., Słownik rytowników polskich tudzież obcych w Polsce zamieszkałych…, Lw. 1874; Rastawiecki, Słownik malarzów; tenże, Słownik rytowników; Różycki K., Die Kupferstecher Danzigs, Danzig 1893; Wurzbach A., Niederländisches Künstler-Lexikon, Wien 1904–11; Łoski, Ryciny polskich i obcych rytowników, z. 3 i 5; Pamiętnik wystawy starych rycin ze zbioru Dominika Witka Jeżewskiego, W. 1914; Rosiński, Spis miedziorytów pol., (P.) 1918; Spis wystaw miedziorytów polskich w zbiorze Zygmunta Rosińskiego, (P.) 1918; Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości w zbiorze Emeryka hr. Hutten-Czapskiego, Kr. 1901; – Block J. C., Das Kupferstich-Werk des W. H., Danzig 1891; Fabiani-Madeyska I., Kilka dat z życia H-a, „Rocz. Gdań.” T. 13: 1954 s. 133–8; Herbst S., Prace kartograficzne Beauplana-Hondiusa z r. 1652, „Przegl. Hist.” T. 43: 1952 s. 124–8; Jakrzewska Z., Fabiani-Madeyska I., Pelczar M., Portrety i sceny polskie w sztychach Falcka i H-a, Gd. 1955; Kopera, Dzieje malarstwa; Kossmann E. F., De Boekhandel te ‘s-Gravenhage tot het eind van de 18e Eeuw, XIII’s-Gravenhage 1937 s. 185–8; Kristeller P., Kupferstich u. Holzschnitt in vier Jh., Berlin 1905; Łoski J., W. H., nadwornv rytownik dwóch królów polskich, „Bibl. Warsz.” T. 165: 1882 t. 1 s. 357–68; Rastawiecki E., Mappografia dawnej Polski, W. 1846; Schmidt, Nachricht von einem merkwürdigen alten Kupferstiche der Schlacht bei Smolensk, „Preuss. Prov.-Blätter” (Königsberg) 1829 II, uzup. w „Neue Preuss. Prov.-Bl.”, 1847 III, 1849 VII; – WAP w Gd.: 300, 53/1187; B. Gdań. PAN: ms 673 f 72 r.

Irena Fabiani-Madeyska